Czym jest zachowek i komu przysługuje?

Z chwilą śmierci spadkodawcy jego majątek nie znika, lecz przechodzi na osoby wskazane w testamencie lub wynikające z ustawy. W praktyce jednak zdarza się, że nie wszyscy członkowie rodziny zostają uwzględnieni w testamencie. W takich sytuacjach pojawia się pojęcie zachowku, które stanowi formę ochrony interesów najbliższych krewnych spadkodawcy. Jest to instytucja charakterystyczna dla polskiego porządku prawnego, która pozwala ubiegać się o określoną część majątku nawet wówczas, gdy dana osoba została pominięta w ostatniej woli.

Kto ma prawo do zachowku?

Zachowek przysługuje określonej grupie osób, które w rozumieniu ustawy są najbliższymi członkami rodziny spadkodawcy. Zgodnie z przepisami prawa spadkowego uprawnieni do zachowku są zstępni (czyli dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, o ile byliby powołani do spadku z ustawy, a nie zostali ujęci w testamencie. 

Co ważne, wysokość zachowku to zazwyczaj połowa wartości udziału, który przypadłby danej osobie, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu. W sytuacji, gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jest osobą małoletnią, przysługuje mu dwie trzecie tego udziału zgodnie z prawem spadkowym. Adwokat z Olsztyna czy innego miasta może pomóc w określeniu kręgu uprawnionych oraz ich udziałów.

Prawo do zachowku można zrealizować tylko w formie pieniężnej. Nie przysługuje roszczenie o wydanie konkretnej rzeczy ze spadku. Oznacza to, że osoba uprawniona może dochodzić od spadkobiercy lub osoby obdarowanej zapłaty określonej sumy pieniężnej, odpowiadającej wartości należnego jej zachowku. W praktyce często prowadzi to do sporów sądowych, zwłaszcza gdy testament pomija dzieci lub małżonka, a cały majątek zostaje przekazany innym osobom lub organizacjom.

W jakich sytuacjach prawo spadkowe dopuszcza wyłączenie prawa do zachowku?

Choć instytucja zachowku jest dość silnie chroniona, prawo spadkowe przewiduje określone przypadki, w których możliwe jest jego ograniczenie lub całkowite pozbawienie. Jednym z nich jest wydziedziczenie, które musi być dokonane w testamencie i zawierać konkretne, ustawowo określone powody, np. takie jak uporczywe postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego czy rażące zaniedbywanie obowiązków rodzinnych. Wyłączenie prawa do zachowku może nastąpić także wtedy, gdy uprawniony zrzekł się dziedziczenia na mocy umowy zawartej ze spadkodawcą za życia albo gdy został uznany za niegodnego dziedziczenia.